Oosterbeek 1944-2020

Het is Goede Vrijdag, 10 april 2020. Een bijzondere dag om stil te staan bij vrijheid. Eerder deze week ontstond bij mij het idee om op deze dag een mooie wandeling te maken. Gewoon in mijn eentje, op zoek naar een klein avontuur. Maar waar naartoe?

Die vraag was snel beantwoord. Er is een plek in Nederland waar ik graag kom. Een plek waar indrukwekkende natuur samenkomt met een beladen geschiedenis. Waar schoonheid en tragedie elkaar bijna surrealistisch raken. Een landschap dat je de adem beneemt door zijn rust en pracht, en waar je je nauwelijks kunt voorstellen dat er in 1944 een bloedige veldslag heeft plaatsgevonden.

Ik heb het over Oosterbeek, in de provincie Gelderland. Ten westen van Arnhem ligt dit dorp, dat in september 1944 tijdens Operatie Market Garden een sleutelrol speelde. Meer dan 10.000 Britse militairen landden ten westen van Oosterbeek, met als doel op te rukken naar de verkeersbrug in Arnhem en deze in te nemen, in afwachting van de oprukkende grondtroepen van het 30e Legerkorps (XXX Corps).

Slechts een klein deel van de troepen, onder leiding van John Frost van het tweede bataljon van de Eerste Britse Luchtlandingbrigade, wist de brug daadwerkelijk te bereiken. De overgrote meerderheid strandde in Oosterbeek, afgesneden door hevige en toenemende Duitse tegenstand.

John Frost en zijn mannen hielden het vijf dagen vol. Daarna moesten zij zich, volledig uitgeput en omsingeld, overgeven aan de Duitse troepen.

Foto hierboven: Luftwaffe gevechtshelm achtergelaten in een tuin na de slag 

Maar ondanks de dappere poging van John Frost, ging het gevecht in en rond de perimeter van Oosterbeek onverminderd door. Tien dagen na het begin van de slag kwam er uiteindelijk een einde aan de strijd. Ongeveer 2.100 Britse en Poolse soldaten wisten in de nacht via de Rijn naar de zuidoever te ontsnappen. Voor de overgebleven troepen liep het minder goed af: zo'n 8.000 man werden krijgsgevangen genomen, wisten met hulp van het Nederlandse verzet te ontkomen, of kwamen tijdens de gevechten om het leven. Wat bedoeld was als een beslissende geallieerde overwinning, eindigde in een tragisch fiasco. Een brug te ver, zo bleek uiteindelijk.

Foto hierboven; een 3 tal items bij elkaar gevonden en waarschijnlijk van dezelfde eigenaar die diende in het 1ste of het 7de bataljon.

Ik begon mijn wandeling aan de Westkant van Oosterbeek richting Wolfheze. Mijn eerste stop; een duiker onder de treinverbinding Utrecht-Arnhem. Bewoners uit de omgeving schuilden er in september 1944 voor het oorlogsgeweld. Op 19 september werd deze tunnel gebruikt door Britse en Poolse troepen. Via deze verbinding met het terrein ten zuiden van de spoorlijn bereikten zij met voertuigen (jeeps) en kanonnen hun kameraden in de Wolfhezer- en Bilderbergbossen.

Aan de andere kant van de duiker liep ik terug langs het spoor door de bossen richting Oosterbeek en de Dreyenseweg. Halverwege stuitte ik op verschillende schuttersputten van de 4th Parachute Brigade. Ook kwam ik wat oud ijzer tegen. Geen idee of het met de slag in 1944 te maken heeft gehad, maar het sprak tot de verbeelding. 

Halverwege het bospad stopte ik even. De zon warmde mijn gezicht en het geluid van fluitende vogels vulde de lucht. Wat een rust. Gedurende mijn wandeling kwam ik bijna niemand tegen, wat me de ruimte gaf om mijn gedachten vrij te laten dwalen naar september 1944. Ik keek omhoog en zag de oude Britse droppingscontainers in de bomen hangen, nog altijd een stille herinnering aan de dagen van de Slag om Arnhem. Veel van deze containers, vol met benodigdheden voor de geallieerde troepen, waren overigens in handen gevallen van de Duitsers. Zij hadden de droppingsplaatsen ingenomen en gebruikten de goederen die daar waren achtergelaten.

Verder wandelend door de bossen stuitte ik op een rijplaat, een typisch voorwerp uit de Tweede Wereldoorlog. Direct vulden mijn gedachten zich met beelden van die tijd. Deze rijplaat moest wel een stille getuige zijn van de heftige veldslag die hier 76 jaar geleden had gewoed. Natuurlijk maakte ik snel een foto, waarna ik mijn weg vervolgde, nu in de richting van de Dreyenseweg.

Bij de rand van het bos, waar het aansluit op de Dreyenseweg, stopte ik even om wat foto's te maken van de herdenkingskruisjes. Op deze plek hebben hevige gevechten plaatsgevonden, en veel soldaten vonden hier de dood. De Britten bevonden zich aan de ene kant van het bos (waar ik nu stond), met de weg ertussen, en de Duitsers aan de overkant in het aangrenzende bos. Het lukte de Britten maar niet om de Duitse troepen terug te dringen. De kracht van de Duitse verdediging bleek te sterk, mede door de overweldigende gemotoriseerde vuurkracht die aan hun kant werd ingezet.

Ik stak de weg over (gelukkig nu zonder enige tegenstand) en trok het bos van landgoed Lichtenbeek in vanwaar de Duitsers destijds optrokken. 

Ik doorkruiste het bos en kreeg zicht op de Oorlogsbegraafplaats van het Gemenebest Arnhem Oosterbeek. Ik was hier al vaker geweest, maar elke keer maakt het weer een enorme indruk. Al die graven, al die jonge mannen gesneuveld om ons te bevrijden van de Nazi tirannie.... 

We shall remember them! 

Ik liep vervolgens richting Station Oosterbeek hoog. Ik passeerde diverse huizen waar het oorlogsgeweld nog duidelijk haar sporen heeft nagelaten.

Aangekomen bij het Station Oosterbeek hoog liep ik over de spoorbrug. Ook hier is fors gevochten. De Duitsers trokken vanaf de Dreyenseweg richting Oosterbeek en controleerden deze plek. De Britten probeerden de brug te veroveren, als was het alleen al om de dropping containers die hier lagen in bezit te krijgen. Dit mislukte met als gevolg wederom forse verliezen van kostbare mensenlevens. 

Ik wandelde richting het Airborne museum Hartenstein en passeerde ondertussen diverse bomen die als stille getuigen tegen mij spraken. De vele kogel en scherfinslagen, duidelijk zichtbaar, geven een idee van de felheid waarmee hier is gevochten. 

Toen ik bij Hartenstein aankwam, was het opvallend rustig. Alles was gesloten door de coronamaatregelen. Alleen, in mijn eentje, liep ik over het terrein. Er was vrijwel niemand te bekennen. Wat een stilte, wat een rust. De vogels floten nog steeds hun melodieën en de zon straalde warm over het landschap. Ik ging op een bankje zitten in het park en at mijn lunch met uitzicht op het museum. Een moment om alles even los te laten, om de zorgen van de wereld achter me te laten en simpelweg te genieten van het hier en nu.

Ik besluit om verder te lopen en de perimeter route te volgen. Ik had ondertussen 10 kilometer in de schoenen zitten, maar deze extra route van circa 4 kilometer kon er nog wel vanaf.

De route is een rondje om Oosterbeek met de Rijn als Zuidelijke grens. De route is omringt door de prachtige natuur en stromende beekjes die Oosterbeek kent. 

Ik ben nu bijna bij de Rijn en loop hier evenwijdig aan (met de Rijn aan mijn rechterhand) richting de beroemde kerk en Huize Ter Horst (een toevluchtsoord voor de steeds grotere stroom van Britse gewonden).

Ik kom aan bij Huize ter Horst en de kerk waarvan de muren van de kerk vol met kogelinslagen zitten. Ik maak wat foto's en sta nog even stil bij hetgeen hier heeft plaatsgevonden. Het is moeilijk om je voor te stellen wat een hel dit moet zijn geweest. Ik loop een rondje om de kerk en tuur nog even richting de Rijn en het Oosten naar de brug van John Frost, om vervolgens mijn route te vervolgen. 

Na een klim van Oosterbeek laag naar het hoger gelegen gedeelte vervolg mijn weg over de Utrechtseweg. De zon scheen fel, ik wreef in mijn ogen. Kwam daar nu een Brit op mij aflopen met zijn handen omhoog? Het bleek natuurlijk een gedachtespinsel te zijn, maar ik kwam met deze trip heel dichtbij en kon de geschiedenis bijna aanraken. 

Ik passeerde de kruising op de Utrechtseweg/Stationsweg richting Hartenstein. Deze kruising is heel bekend als centrale plek van de slag. Op de kruising bevond zich o.a. het voormalig Medical Dressing Station (MDS) Vreewijk (links op de foto) en hotel Schoonoord (Airborne Pub no.1) aan de overkant hiervan. 

Kunstenaar David Shepherd maakte hier eens een schilderij van welke de hectiek van toen goed laat zien. Alles liep door elkaar en de straat wisselde keer op keer van eigenaar. 

Na een geslaagde dag stapte ik weer in de auto om naar huis te rijden. Bij het wegrijden keek ik tevreden nog één keer over mijn schouder naar de plek die ik zo dierbaar heb, Oosterbeek. In stilte beloofde ik mezelf dat ik snel weer zou terugkeren.

Foto hierboven: een eetketel achtergebleven in een tuin na de slag. 

Tot slot: wat boektips 

Mocht je meer willen lezen over de slag om Arnhem en dan met name over Oosterbeek dan kan ik een onderstaande boeken aanbevelen. Deze spreken zeer tot de verbeelding aangezien er veel ooggetuigen aan het woord zijn en je echt een beeld geschetst krijgt van wat er zich heeft afgespeeld. Dat geeft tijdens je wandeling een heel bijzonder beeld. 

10-04-2020