Verzet in Rijnsburg

Mijn geboortedorp heeft een belangrijke rol gespeeld tijdens de Tweede Wereldoorlog, hoewel weinig mensen het dorp kennen. Misschien was dat wel een van de redenen voor het succes van de plaats destijds. Rijnsburg was een klein dorp, gelegen tussen Katwijk en Oegstgeest, vlakbij Leiden. In die tijd kende iedereen elkaar, en buitenstaanders waren er niet bepaald welkom. Het was een gesloten gemeenschap, wat betekende dat onbetrouwbare elementen van buitenaf minder snel voet aan de grond kregen.

Al snel, tijdens de oorlogsjaren, werd er een verzetsgroep gevormd in Rijnsburg. De motivatie van deze groep was diep geworteld in hun geloof in Jezus Christus. Ze zagen het onrecht dat zich voor hun ogen afspeelde en namen de beslissing om daar iets tegen te doen. Het was voor hen een Heilige plicht om zich in te zetten. De woorden die Jezus sprak, gaven hen de kracht en de overtuiging om op te staan tegen de bezetter.

Wat ge aan de minste mijner broederen doet, hebt ge aan mij gedaan

De verzetgroep

De spil van het verzet in Rijnsburg was toch wel dokter Edzard Ebel van der Laan (vader van voormalig burgemeester van Amsterdam Eberhard van der Laan) en Dominee Henk Post. In de kerk van de dominee heeft het verzet destijds overigens veel wapens verborgen, een briljante plek natuurlijk, immers wie verwacht zoiets?

Daarnaast werkten ze nauw samen met de burgemeester Gerard Hermans en natuurlijk vele andere grote verzetsnamen zoals de leiders van de landelijk opererende knokploegen Johannes Post en Marinus Post maar denk bijvoorbeeld ook aan Piet van Egmond en Nicolaas Bleichrodt.

Actief

De groep was vooral actief in het onderbrengen van onderduikers. Ik heb een keer een kaartje van Rijnsburg gezien met (zo leek het wel) bijna op welke woning een vlaggetje wat betekende dat hier een onderduiker zat. Ongelofelijk om te zien en bijzonder dat ze hier destijds zeer succesvol in waren. Zoals gezegd was het dorp een gesloten gemeenschap waarin vooral de Dominee en de dokter het goede voorbeeld gaven. De dorpsgenoten luisterden naar deze personen van gezag. Als de dokter bijvoorbeeld op je deur klopte met de vraag om een Jood op te nemen dan deed je dat (althans, de meesten). Ik vraag mij wel eens af of dit anno 2021 nog zou lukken. Rijnsburg is immers niet meer het kleine gesloten dorpje van toen en ook de cultuur zal niet meer die van toen zijn.

Al die onderduikers moesten natuurlijk een nieuw persoonsbewijs krijgen. Die werden dan ook volop vervalst. Ook regelde de groep de nodige bonkaarten, men moest immers ook eten. Leuk feit, één van de onderduikers in Rijnsburg was de bekende journalist en presentator Hanneke Groenteman.

Liquidatie

Dat de verzetsgroep ook voor verschrikkelijk moeilijke beslissingen stond, bleek wel uit het feit dat ze op een gegeven moment een verrader moesten liquideren. Het verhaal gaat vermoedelijk als volgt: Ze hadden een jongeman geholpen om onder te duiken. In het begin leek hij een betrouwbare, vriendelijke jongen. Maar al snel begon hij zich steeds meer pro-Duits uit te laten en gaf zelfs aan zich aan te willen melden bij de Hollandse SS. Dit werd een groot probleem, want wat als hij de andere onderduikers, die met hem in hetzelfde onderduikadres verbleven, zou verraden?

De verzetsgroep besloot hem op de proef te stellen. Om zijn vertrouwen te winnen, gaven ze hem een briefje van ƒ 25, een aanzienlijke som in die tijd. Vervolgens beloofden ze hem een rang binnen de SS en een wapen, op voorwaarde dat hij een lijst zou opstellen met de namen van alle illegalen in Rijnsburg die hij kende. Tot hun afschuw voldeed de jongeman aan hun verzoek. Niet veel later overhandigde hij hen de lijst met namen.

Zijn lot was daarmee bezegeld. Twee leden van de verzetsgroep spraken af met de jongeman op een verlaten woonschuit, waar de deal zou worden gesloten. Nietsvermoedend stapte hij aan boord, vol enthousiasme, in de verwachting zijn rang en wapen te ontvangen. Hij was opgetogen, niet wetende dat deze ontmoeting zijn laatste zou zijn. Eén van de verzetsmannen sprak hem vervolgens aan met de woorden; 

zeg makker, ligt het jou eigenlijk niet zwaar op de maag, dat je mensen verraden hebt, die jou vertrouwden en je geholpen hebben? 

De jongeman stamelde, ineens vol besef dat hij in de val was gelopen. In een flits probeerde hij de uitgang van de woonschuit te bereiken, maar met één schot kwam alles tot een abrupt einde. De jongeman schreeuwde in zijn doodsangst om zijn moeder en zakte ineen... Het lichaam werd later op een plank vastgemaakt, verzwaard met een stuk ijzer, en in de Rijn geworpen. Weer een slachtoffer van de oorlog. Wat een verschrikking.

Dit verhaal maakte diepe indruk op me toen ik het als kleine jongen voor het eerst hoorde van mijn opa en oma. Het leek wel uit een film te komen. Veel later las ik het terug in het boek van voormalig verzetsstrijder Rikus de Mooij, Een dorpsleger onder Gods voorkolom. Was dit echt gebeurd in mijn dorp? Iets wat wij ons in 2021 bijna niet meer kunnen voorstellen. Misschien is dat wel de reden waarom ik deze verhalen wil blijven delen. Om ervoor te zorgen dat we niet vergeten wat voor angstige en moeilijke jaren de oorlogsjaren waren, en dat velen hun leven daarvoor hebben moeten geven.

Ook in Rijnsburg waren er veel verzetshelden die door de Duitsers zijn omgebracht. Ik denk dan bijvoorbeeld aan verzetsman Johannes Post, die tegen het einde van de oorlog werd geliquideerd in de Duinen, aan burgemeester Hermans die werd opgepakt en in concentratiekamp Neuengamme omkwam, en aan Jan Wildschut die na het doodschieten van een jodenjager in Rijnsburg werd opgepakt en uiteindelijk stierf in concentratiekamp Leonberg.