Verzet in Rijnsburg

Mijn geboortedorp heeft een zeer grote rol gespeeld tijdens de Tweede Wereldoorlog. Toch kennen weinig mensen het dorp. Wellicht was dat ook wel één van de succesfactoren destijds. Rijnsburg was destijds een klein dorp tussen Katwijk en Oegstgeest in (vlakbij Leiden) waar praktisch iedereen elkaar kende. Van buitenstaanders moest men weinig hebben. Het was dus vooral een gesloten gemeenschap waardoor onbetrouwbare elementen van buitenaf minder snel voet aan de grond zouden krijgen.

Tijdens de oorlogsjaren vormde zich al snel een verzetsgroep in Rijnsburg. De voeding van deze groep lag vooral in het geloof in Jezus Christus. Men zag het onrecht en nam de beslissing om hier iets aan te doen. Men beschouwde dit als een Heilige plicht. De woorden die Jezus sprak; 

Wat ge aan de minste mijner broederen doet, hebt ge aan mij gedaan

gaven moed en standvastigheid.

De verzetgroep

De spil van het verzet in Rijnsburg was toch wel dokter Edzard Ebel van der Laan (vader van voormalig burgemeester van Amsterdam Eberhard van der Laan) en Dominee Henk Post. In de kerk van de dominee heeft het verzet destijds overigens veel wapens verborgen, een briljante plek natuurlijk, immers wie verwacht zoiets?

Daarnaast werkten ze nauw samen met de burgemeester Gerard Hermans en natuurlijk vele andere grote verzetsnamen zoals de leiders van de landelijk opererende knokploegen Johannes Post en Marinus Post maar denk bijvoorbeeld ook aan Piet van Egmond en Nicolaas Bleichrodt.

Actief

De groep was vooral actief in het onderbrengen van onderduikers. Ik heb een keer een kaartje van Rijnsburg gezien met (zo leek het wel) bijna op welke woning een vlaggetje wat betekende dat hier een onderduiker zat. Ongelofelijk om te zien en bijzonder dat ze hier destijds zeer succesvol in waren. Zoals gezegd was het dorp een gesloten gemeenschap waarin vooral de Dominee en de dokter het goede voorbeeld gaven. De dorpsgenoten luisterden naar deze personen van gezag. Als de dokter bijvoorbeeld op je deur klopte met de vraag om een Jood op te nemen dan deed je dat (althans, de meesten). Ik vraag mij wel eens af of dit anno 2021 nog zou lukken. Rijnsburg is immers niet meer het kleine gesloten dorpje van toen en ook de cultuur zal niet meer die van toen zijn.

Al die onderduikers moesten natuurlijk een nieuw persoonsbewijs krijgen. Die werden dan ook volop vervalst. Ook regelde de groep de nodige bonkaarten, men moest immers ook eten. Leuk feit, één van de onderduikers in Rijnsburg was de bekende journalist en presentator Hanneke Groenteman.

Liquidatie

Dat de groep ook moeilijke beslissingen moest nemen bleek wel uit het feit dat ze op een gegeven moment een verrader hebben moeten liquideren. Het verhaal gaat vermoedelijk als volgt. Ze hadden een jongeman geholpen om onder te duiken. Het leek in eerste instantie een aardige, betrouwbare vent. Echter, de laatste tijd uitte hij zich meer en meer pro Duits en gaf zelfs aan om zich aan te melden bij de Hollandse SS. Dit bleek een groot probleem te zijn. Immers, wat als hij de andere onderduikers waar hij mee woonde zou verraden? Ze besloten hem op de proef te stellen. Om zijn vertrouwen te winnen hadden ze hem een briefje van ƒ 25- toegestopt. Dat was destijds een hoop geld. Vervolgens beloofden ze hem een rang in de SS en een wapen dat hij zou krijgen, mits hij een lijst zou opstellen met de namen van alle illegalen in Rijnsburg die hem bekend waren. Helaas bleek de jongeman hier gehoor aan te geven. Niet veel later overhandigde hij de lijst. Daarmee was zijn lot bezegeld. Twee leden van de verzetsgroep spraken vervolgens af met de jongeman op een verlaten woonschuit. Nietsvermoedend stapte de jongeman de woonschuit binnen. Hij zou vanavond zijn rang te horen krijgen en zijn wapen in ontvangst mogen nemen. Hij was dan ook enthousiast en opgetogen. Eén van de verzetsmannen sprak hem vervolgens aan met de woorden; 

zeg makker, ligt het jou eigenlijk niet zwaar op de maag, dat je mensen verraden hebt, die jou vertrouwden en je geholpen hebben? 

De jongeman stamelde en begreep ineens dat hij in de val was gelopen. In een flits probeerde hij de uitgang van de woonschuit te bereiken maar met één schot was alles voorbij. De jongeman schreeuwde in zijn doodsangst om zijn moeder en zakte ineen.... Het lichaam werd vervolgens op een plank vastgemaakt, verzwaard met een stuk ijzer en in de Rijn geworpen. Opnieuw een slachtoffer van de oorlog. Wat een verschrikking. 

Dit verhaal maakte grote indruk op mij toen ik het als kleine jongen voor het eerst hoorde van mijn opa en oma. Deze scene leek wel uit een film te komen. Veel later las ik het verhaal terug in het boek van voormalig verzetsstrijder Rikus de Mooij (boek met de titel; Een dorpsleger onder Gods voorkolom). Was dit echt gebeurd in mijn dorp? Iets wat wij onszelf bijna niet meer kunnen voorstellen anno 2021. Wellicht wil ik daarom deze verhalen wel blijven delen. Opdat wij niet vergeten wat voor een angst en moeilijke jaren de oorlogsjaren zijn geweest en dat velen mensen dit met de dood hebben moeten bekopen. Zo zijn er ook vele Rijnsburgse verzetshelden door de Duitsers omgebracht. Ik denk dan bijvoorbeeld aan verzetsmannen Johannes Post die tegen het einde van de oorlog is geliquideerd in de Duinen, aan Burgemeester Hermans die is opgepakt en in concentratiekamp Neuengamme is omgekomen en aan Jan Wildschut die na het doodschieten van een jodenjager in Rijnsburg uiteindelijk is opgepakt en in concentratiekamp Leonberg is overleden.