De slag om Vliegveld Valkenburg Zh
begon op 10 mei 1940..
Mijn opa en oma van vaders kant heb ik goed gekend. Althans, vooral mijn oma, die een indrukwekkende leeftijd van meer dan 90 jaar bereikte. Mijn opa overleed helaas veel eerder, waardoor mijn herinneringen aan hem vooral vaag zijn. Wat ik me herinner, zijn de contouren van een oude man die in een stoel zat. Helaas heb ik nooit de kans gehad om diepgaande gesprekken met hem te voeren, daarvoor was ik nog veel te jong.
Mijn oma daarentegen heb ik gelukkig veel langer gekend. Van haar heb ik veel geleerd over de oorlogsjaren. De boerderij van mijn oma – oorspronkelijk eigendom van haar ouders, Jan van Egmond, en later haar broer Henk van Egmond – lag op de rand van het vliegveld Valkenburg, aan de Broekweg. Vandaag de dag is de boerderij nog steeds te vinden, hoewel het adres inmiddels de Oude Broekweg is geworden.
Toen de Duitsers op 10 mei 1940 ons land binnenvielen was dit vliegveld één van de doelen. Fallschirmjägers van het FJ regiment 2 (gevolgd door de luchtlandingstroepen van het Infanterie Regiment 47) sprongen boven het vliegveld en haar weilanden uit de Junkers 52/3m vliegtuigen met als doel dit vliegveld zo snel mogelijk in te nemen. Dit was belangrijk zodat de luchtlandingstroepen van het Infanterie Regiment 47 (onderdeel van de 22e Luftlande Infanteriedivision) op deze vliegvelden konden landen.
Hieronder een aantal foto(s) uit mijn collectie van Wehrmacht soldaten van het IR47 als ook een originele Erkennungsmarke (dogtag) gedragen door een soldaat van dit regiment.
Na vijf dagen hevige gevechten rond Valkenburg Zh kwam het uiteindelijk tot een einde. Ondanks dat de Nederlandse troepen in Valkenburg aanvankelijk de overhand hadden, capituleerde ons land en moest de strijd worden opgegeven. De Duitsers hadden hun aanval gericht op het bestuurscentrum van Nederland, Den Haag. Ze wilden ongeveer 15.000 troepen inzetten, die ze af zouden zetten op de omliggende vliegvelden: Ockenburg, Ypenburg en Valkenburg. Deze troepen zouden vervolgens oprukken naar Den Haag om de stad in te nemen en het gezag over Nederland te veroveren.
De Duitsers hadden hun plannen wellicht snel bedacht, maar de uitvoering bleek veel lastiger dan verwacht. Ze stuitten op felle tegenstand van de moedige Nederlandse soldaten, wat leidde tot een complete mislukking van hun aanvallen. De Duitse troepen leden zware verliezen. Zo verloren ze maar liefst 75% van hun transportvliegtuigen, waaronder ongeveer 222 Junkers Ju-52, samen met hun ervaren piloten.
Hieronder een originele foto van Duitse Junkers die op 10 mei 1940 noodlandingen moesten maken op de A13 van Den-Haag naar Rotterdam.
Vooral het IR65 van de luftlandingsdivision 22 is hier terecht gekomen. Zie hieronder een 2-tal foto's van de soldaten van dit regiment uit mijn persoonlijke collectie.
Het schijnt dat de Duitse generaal Kesselring na de oorlog heeft verklaard dat de Duitsers deze verliezen gedurende de oorlog maar moeilijk konden compenseren. Dit verlies als ook de tegenvallende resultaten zal voor de Duitsers ongetwijfeld mede een rol hebben gespeeld in het uiteindelijke afblazen van de plannen om Engeland binnen te vallen.
Hieronder een foto van enkele Duitse gewonden die worden afgevoerd met het vliegtuig.
Als kleine jongen vertelde mijn oma mij talloze verhalen over de Duitse inval in mei 1940. Omdat de boerderij van mijn oma aan de rand van het vliegveld lag, werd het al snel in de strijd betrokken. De Nederlandse soldaten die op wacht stonden bij het hek van het vliegveld, stonden met open mond naar het tafereel te kijken. Het werd hen al snel duidelijk: de oorlog was begonnen.
Mijn oma, haar vader, moeder en broer Henk besloten te vluchten. Ze kozen er echter voor om niet over de Broekweg te gaan (deze was veel te gevaarlijk), maar namen in plaats daarvan de route via het grasland, richting Valkenburg, dat zo'n vijfhonderd meter verderop lag. Toen ze bij familie in het dorp aankwamen, sloeg de paniek toe. De lucht was gevuld met het gebulder van de vliegtuigen, en velen wisten niet wat ze moesten doen.
Ondertussen landden Duitse vliegtuigen op het vliegveld, maar het vliegveld was nog niet af. Hierdoor zakten de zware Junkers-transportvliegtuigen weg in de zachte grond, waardoor verdere landingen onmogelijk werden. In de chaos raakten de Nederlandse soldaten in paniek en vluchtten het dorp in, met de Duitse troepen in hun kielzog.
Tegelijkertijd werden de dorpelingen, onder dwang, over de Broekweg richting het vliegveld gedreven, met hun handen boven hun hoofd. Henk, die zijn koeien in de verte hoorde loeien boven het strijdgeweld, voelde zich bezorgd. De koeien moesten gemolken worden, strijd of geen strijd. Hij besloot terug te keren naar de boerderij.
Henk had twee belangrijke redenen om terug te gaan: ten eerste lag er een flink bedrag aan geld verstopt op de boerderij, onder het kussen van zijn vader op de slaapkamer, en ten tweede, de koeien moesten absoluut gemolken worden. Samen met een medewerker liep hij de Broekweg op en bereikte de boerderij zonder al te veel problemen. Hun doel was duidelijk: naar de koeien en de hekken van het weiland sluiten.
Maar net toen ze hun plan wilden uitvoeren, verscheen er een Duitse soldaat. De soldaat wees hen streng naar het woonhuis van de boerderij. In het huis aangekomen, zagen ze vijf Duitse officieren aan tafel zitten, omringd door radioapparatuur waarvan de draden uit het open raam hingen. Henk, waarschijnlijk met een mengeling van onverschilligheid en frustratie, dacht: "Leuk allemaal, maar ik wil mijn koeien melken!" Terwijl hij dit bedacht, zag hij iets wat zijn aandacht trok: in de stal, naast de koeien, waren zo'n 60 tot 70 Valkenburgers opgesloten door de Duitsers.
Het was een chaos, maar voor Henk was er niets belangrijker dan de koeien. Het beeld van die stal, die ik in juni 2014 nog vastlegde, is sindsdien in mijn geheugen gegrift. Een plek die, ondanks de oorlogsomstandigheden, voor Henk als het meest vertrouwde was – een plek waar de oorlog tijdelijk werd vergeten, zelfs als de wereld om hen heen in brand stond.
Terwijl Henk zich met de koeien bezig hield, merkte hij dat er tussen de Valkenburgers in de stal ook een aantal Nederlandse krijgsgevangenen zaten. In een poging de situatie enigszins te verlichten, vroeg Henk of enkele van de gevangenen hem konden helpen met het melken van de koeien. Al snel stonden er meerdere mensen, zowel burgers als gevangenen, samen in de stal, hun handen vuil van het melken. Ondanks de chaos om hen heen, bleef het werk doorgaan.
Henk herinnerde zich dat het rond halfnegen 's morgens was toen de eerste granaten over hun hoofden heen vlogen. De Nederlandse soldaten hadden, vanuit de duinen, veldgeschut afgevuurd om de oprukkende Duitse troepen tegen te houden. Het geluid van de ontploffingen was oorverdovend, maar ondanks de dreiging bleven ze doorgaan met hun werk – koeien melken in het midden van de oorlog. Het contrast tussen de eenvoud van het dagelijks leven en de gruwelijke situatie om hen heen was haast niet te bevatten.
De granaten, afgevuurd uit het zogenaamde Nederlandse model 7 veldgeschut, waren een visueel en auditief bewijs van de strijd die zich afspeelde in de duinen. Dit soort kanonnen, die overigens later door de Duitsers werden ingenomen tijdens de zware gevechten van de meidagen in 1940, waren de instrumenten van de Nederlandse verdediging. Helaas hadden de soldaten het uiteindelijk niet kunnen volhouden tegen de overmacht van de Duitse troepen.
De foto hieronder toont een Nederlands model 7 veldgeschut, dat in de meidagen van 1940, na hevige gevechten, in handen van de Duitsers viel. Het is een herinnering aan de verloren strijd, en tegelijk een herinnering aan de moed van de Nederlandse soldaten die hun uiterste best deden om hun land te verdedigen, zelfs in de laatste ogenblikken.
De granaten kwamen vervolgens steeds dichterbij, aldus Henk. Het doelwit waren o.a. de op het vliegveld gelande Junker vliegtuigen die dan ook bij de tientallen in brand werden geschoten. Onderstaande foto laat zien dat er ook een afzwaaier tussen bleek te zitten. Deze raakte de boerderij. Het gat in de stalen balk is nog te zien.
Na de inslag van de granaten was het duidelijk: de koeienmelkers waren niet langer veilig. In een mum van tijd vluchtten ze de stal in, weg van de dreigende inslagen. Gelukkig was het melken van de koeien voor dat moment nog gelukt, dacht Henk, maar de rest van de missie was nog niet voltooid. Het geld moest onder het kussen vandaan worden gehaald.
Met een vastberaden blik in zijn ogen liep Henk voorzichtig richting de trap naar de slaapkamer van zijn vader. Maar net toen hij de trap op wilde gaan, voelde hij plotseling het ijskoude staal van een geladen Luger tegen zijn nek drukken. Een Duitse soldaat stond achter hem, de loop van zijn pistool tegen de huid van Henk gedrukt. De soldaat vroeg in gebroken Nederlands wat Henk daar deed. "Ik wil wat kleding pakken," antwoordde Henk, maar de Duitser leek zijn verhaal niet te vertrouwen.
De soldaat besloot om met Henk mee te lopen. Toen ze bij de slaapkamer van Henk's vader kwamen, begon Henk zenuwachtig te zoeken naar het geld dat onder het kussen lag. Zijn handen trilden, en het leek bijna onmogelijk om het te pakken. Het geluk leek echter aan zijn zijde: plotseling klonken vreemde geluiden uit een andere kamer. De Duitser, nieuwsgierig, liep naar de aangrenzende kamer om het geluid te onderzoeken, en dat was het moment waarop Henk snel in actie kwam. Hij greep de biljetten en stopte ze snel in zijn broek.
Met het geld veilig verstopt, moest Henk zich weer zien te redden. De Duitse soldaat kwam terug, en onder druk van de vijand werd hij weer terug de stal in gedwongen, samen met zijn medewerker.
Henk besefte dat de situatie nog verre van veilig was. Het was wachten totdat hij een manier vond om terug naar zijn familie in Valkenburg te komen, waar zijn dierbaren zich nog steeds schuilhielden. De strijd buiten de boerderij ging intussen onverminderd verder. Maar rond twaalf uur 's middags, toen de granaten in de duinen stopten, viel er even een korte stilte over het veld. In de stal werd het leven een beetje dragelijker – voor zolang het duurde.
Hieronder een foto van de stal aan de achterzijde uitkijkende op het vliegveld. Foto door mij gemaakt in 2021.
Henk vertelde later dat iedereen het gevoel had dat de Nederlandse soldaten het vliegveld en de boerderij zouden kunnen terugveroveren. De spanning was te snijden, zowel bij de Duitsers als bij de burgers. De Duitsers waren zichtbaar nerveus, omdat ze zelf ook merkten dat de situatie niet bepaald in hun voordeel verliep.
Rond 16:00 uur kwam er plotseling een commandant de stal in en schreeuwde dat iedereen naar buiten moest komen. De burgers en krijgsgevangenen werden bijeen geroepen en moesten zich verzamelen. Ze zouden via de Broekweg naar het dorp worden afgevoerd. Henk keek even om zich heen en kon zijn grijns nauwelijks onderdrukken. Tot zijn verbazing en lichte amusement zag hij dat zijn blauwe zondagse pak, dat hij zelf had gedragen voor speciale gelegenheden, nu stiekem werd gedragen door een van de Nederlandse krijgsgevangenen. De krijgsgevangene had het pak aangetrokken in de hoop als burger door te kunnen gaan en zo niet meer als soldaat herkend te worden. Bij nadere inspectie zag Henk dat er meerdere krijgsgevangenen waren die het zelfde trucje hadden toegepast. Ze hadden de gestolen uniformen verstopt op de zolder van de boerderij, maar helaas had de familie geen van die uniformen kunnen bewaren. Dit was achteraf een grote teleurstelling voor Henk, die het zich nog goed herinnerde.
Tijdens het afmarcheren over de Broekweg, een gevaarlijke route die zich direct in de vuurlinie bevond, gebruikten de Duitsers de burgers als levende dekking. Ze dromden dicht bij hen in de buurt, waardoor Henk zich bijna als een schild voelden. Hij kon niet anders dan het met een zekere afkeer aanvaarden, maar gelukkig verliep de tocht zonder verdere incidenten. Uiteindelijk bereikten ze het dorp zonder al te veel problemen, al was de spanning onder de aanwezigen enorm.
Hieronder een afbeelding vanuit mijn eigen collectie. Het betreft twee Duitse soldaten (w.o. een officier) zoals ze er in mei 1940 rondom het vliegveld Valkenburg Zh bij liepen.
Verder is mij alleen bekend dat Henk zijn ouders en zuster (mijn oma) wegbracht naar het gemeentehuis in Valkenburg Zh waar ze
zich bij de stoet voegden die het dorp van de Duitsers mocht verlaten. Dit is ze ook gelukt. Henk zelf kwam overigens terecht in
de kelder van Piet van Dijk op de Middenweg. Hij heeft de oorlog overleefd en nog veel verhalen (samen met mijn oma) gedeeld.
Hieronder een foto van het dorp nog voor de slag in mei 1940. Boven de Rijn ligt Rijnsburg met de Valkenburgerweg tussen de weilanden goed zichtbaar.
Als gevolg van de felle gevechten lag het dorp grotendeels in puin. Helaas zijn er ook burgerslachtoffers gevallen. Aan de buitenrand van het dorp is een gedenksteen te vinden ter nagedachtenis aan een aantal Valkenburgers die bij de slag zijn omgekomen.
De kerk was zwaar beschadigd door het Nederlandse artillerievuur en was daardoor niet langer veilig voor de omwonenden. Dit leidde ertoe dat de kerktoren uiteindelijk moest worden afgebroken. Er werden explosieven aangebracht en op 26 juni 1940 werd, met één druk op de knop, de toren verwoest. De foto van mijn oma, die ik als kleine jongen van haar in bewaring kreeg, blijft mij nog steeds bij. Het maakte destijds een diepe indruk op me. Na de oorlog, en ik geloof pas in de jaren '90, werd de toren weer herbouwd en in zijn oorspronkelijke staat hersteld. Tot op de dag van vandaag is hij een indrukwekkend gezicht, herinnerend aan de moeilijke tijden die het dorp heeft doorgemaakt.
Uitgebreide geschiedenis van de aanval op vliegveld Valkenburg in mei 1940 is hier te vinden. Een korte samenvatting van de Duitse eenheden die zijn ingezet is hier te vinden.
Tot slot; mocht je meer informatie/foto's/objecten hebben wat kan bijdragen aan dit verhaal neem contact met mij op via de contactpagina. Bij voorbaat hartelijk dank!